Hệ thống mạch máu não: Cấu tạo, phân loại và chức năng

24/06/2025

Mạch máu não là một phần thiết yếu của hệ tuần hoàn não – nơi đảm nhiệm vai trò cung cấp oxy và dưỡng chất cho trung tâm điều khiển mọi hoạt động của cơ thể: não bộ. Hiểu rõ cấu tạo, phân loại và chức năng của mạch máu não không chỉ giúp nâng cao nhận thức về sức khỏe não mà còn là chìa khóa trong phòng ngừa các bệnh lý nguy hiểm như đột quỵ, thiếu máu não, phình mạch máu não…Cùng tim mạch Hồng Tâm tìm hiểu về mạch máu não thông qua bài viết dưới đây.

1. Cấu tạo của mạch máu não

Mạch máu não là hệ thống các mạch máu chuyên biệt bao gồm động mạch, tĩnh mạch và mao mạch, phân bố chằng chịt trong não bộ. Về cấu trúc:

• Thành mạch máu não có cấu tạo đặc biệt để đảm bảo độ đàn hồi cao, duy trì áp lực máu ổn định cho hoạt động thần kinh.
• Hàng rào máu–não (blood-brain barrier) là lớp bảo vệ đặc biệt, giúp kiểm soát những chất có thể đi vào não, bảo vệ não khỏi độc tố và vi sinh vật có hại.

2. Phân loại hệ mạch máu não

2.1. Động mạch não

Đây là những mạch máu chịu trách nhiệm mang máu giàu oxy từ tim lên não. Có 2 hệ chính:

• Hệ động mạch cảnh (anterior circulation):
  • Gồm: động mạch cảnh trong, động mạch não trước, động mạch não giữa
  • Cung cấp máu cho phần lớn bán cầu đại não
• Hệ động mạch đốt sống – nền (posterior circulation):
  • Gồm: động mạch đốt sống, động mạch nền, động mạch tiểu não
  • Cung cấp máu cho thân não, tiểu não và một phần sau của não

Hai hệ này kết nối với nhau tạo thành vòng Willis– một cấu trúc mạch máu hình tròn, đóng vai trò như một “trạm chuyển tiếp” đảm bảo lưu lượng máu được phân bổ đều khi có sự cố tắc nghẽn.

Sơ đồ vòng Willis trong hệ mạch máu não (Nguồn: Internet)

2.2. Tĩnh mạch não

Tĩnh mạch đưa máu đã dùng (thiếu oxy, giàu CO₂) rời khỏi não. Hệ thống này bao gồm:

• Tĩnh mạch sâu và nông
• Các xoang tĩnh mạch (dural sinuses)

2.3. Mao mạch não

Là nơi xảy ra trao đổi chất giữa máu và tế bào thần kinh. Mao mạch não rất nhỏ, nhưng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc đưa dưỡng chất đến từng vùng não bộ.

3. Chức năng của hệ mạch máu não

Hệ thống mạch máu não đảm nhiệm nhiều chức năng sống còn:

• Cung cấp liên tục oxy và glucose cho não: Đây là hai yếu tố thiết yếu để tế bào thần kinh hoạt động hiệu quả. Chỉ cần vài phút thiếu máu, não có thể bị tổn thương nghiêm trọng, thậm chí không thể phục hồi.
• Loại bỏ chất thải: Trong quá trình hoạt động, các nơron tạo ra nhiều sản phẩm phụ như CO₂ và các chất chuyển hóa độc hại. Mạch máu não đóng vai trò vận chuyển các chất này ra khỏi não để duy trì môi trường sạch và ổn định cho tế bào thần kinh.
• Điều hòa áp lực nội sọ: Áp lực bên trong hộp sọ (ICP) cần được kiểm soát chặt chẽ. Hệ mạch máu giúp duy trì cân bằng giữa máu, dịch não tủy và mô não, tránh nguy cơ phù não hoặc tụt não – những biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.
• Bảo vệ và duy trì môi trường ổn định cho các nơron hoạt động tối ưu. Mạch máu não, đặc biệt là hàng rào máu não (BBB), đóng vai trò lọc các chất đi vào não, ngăn ngừa độc tố, vi khuẩn và duy trì pH, nồng độ ion lý tưởng cho hoạt động thần kinh.
• Tự điều chỉnh lưu lượng máu não tùy theo nhu cầu hoạt động từng vùng của não (ngủ, học tập, thể thao…), giúp tiết kiệm năng lượng và tối ưu chức năng não bộ.

Hệ mạch máu não sở hữu nhiều dây thần kinh đảm nhận chức năng sống còn (nguồn: Internet)

4. Một số bệnh lý thường gặp liên quan đến mạch máu não

Hiểu rõ cấu trúc và chức năng của mạch máu não giúp sớm nhận biết và phòng ngừa các bệnh lý nguy hiểm như:

• Đột quỵ não (tai biến mạch máu não)
• Hẹp hoặc tắc động mạch não
• Phình mạch máu não
• Thiếu máu não cục bộ hoặc mạn tính
• Rối loạn tuần hoàn não

5. Làm gì để bảo vệ mạch máu não?

• Kiểm soát huyết áp, cholesterol, đường huyết
• Duy trì lối sống lành mạnh: ăn uống cân bằng, tập luyện đều đặn, giảm stress
• Không hút thuốc lá, hạn chế rượu bia
• Khám định kỳ để phát hiện sớm các bất thường về tuần hoàn não

Kết luận

Hệ thống mạch máu não không chỉ đóng vai trò nuôi dưỡng mà còn bảo vệ và duy trì chức năng sống của não bộ. Việc hiểu rõ cấu tạo, phân loại và chức năng của hệ mạch não giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn trong việc phòng ngừa các bệnh lý nguy hiểm như đột quỵ và thiếu máu não.

Nếu bạn đang quan tâm đến các đề về sức khỏe mạch máu não, hãy đến Phòng khám tim mạch Hồng Tâm để được tư vấn và kiểm tra sức khỏe kịp thời. Bạn có thể liên hệ ngay với các bác sĩ bằng cách gọi đến số Hotline 0909 23 99 06 để được giải đáp thắc mắc và đặt lịch hẹn với bác sĩ.